Maluk sira,

Benvindu! Imi iha ona GFM nia pájina.

Hanesan nasaun ida ne’ebé tasi mak haleu, tasi importante tebes ba ita nia moris lorloron. Tasi ne’e iha mos nia signifika espirítual mai ita. Tuir lenda, ita Timoroan sira nia beiala mak lafaek – bainhira nia mate, nia isin nakfilak ba ita nia illa, nia ruin iha kotuk laran fila-an ba foho sira, no tasi mak fatin nia hodi latan nia isin ba.

Timor-Leste iha nasaun viziñu bo’ot rua ne’ebé ho sira nia tasi luan no bo’ot tebes, Indonézia no Austrália. Hafoin ita restaura tiha ita nia independénsia iha 2002, Timor-Leste seidauk iha fronteiras marítimas permanentes ho nia viziñu rua ne’e.

Ita koko ba koko hodi bele ko’alia ho Austrália kona-ba fronteiras marítimas, maibé la bele hela deit. Entaun, iha 2016 ita hili prosesu konsiliasaun obrigatória.

Konsiliasaun obrigatória ne’e hanesan dalan ikus ne’ebé iha ba ita – nia serve duni ba nasaun sira hanesan ita nian, bainhira nasaun viziñu ida lakohi atu ko’alia bilateralmente, maibé mos hasés-an tiha husi orgaun hirak ne’ebé bele tesi lia ne’e obrigatóriamente tuir UNCLOS.

Prosesu konsiliasaun obrigatória ne’e seidauk iha nasaun ruma mak utiliza ona no la fó garantia katak sei susesu. Maibé, sistema internasional hatudu ona nia rezultadu mai ita dala ida, no ho fiar metin ba iha poder justisa nian, ita hamrik metin hodi koko dala ida tan.

Hafoin fulan 18, ita hetan duni akordu ida ho Austrália no iha Marsu 2018 ita asina ona Tratadu ida ne’e iha sede Nasoens Unidas nian ho sasin Sekretáriu-Jeral António Guterres nian. Tratadu ne’e ratifika ona iha 30 Agostu 2019 iha Dili liuhusi troka notas diplomátikas entre Primeiru-Ministru Timor-Leste ho Austrália nian.

Akordu ida ne’e akordu istóriku ida no marka era foun ida hodi hametin liutan amizade Timor-Leste ho Austrália nian.

Maske ita nasaun kiik, maibé ita fiar katak susesu ida ne’e haforsa liutan orden internasional bazeia ba regras Konvensaun Lei Tasi nian, hanesan arkitetura legal, ne’ebé proteje tasi tomak iha mundu.

Hafahe ona ita nia fronteira marítima ho Austrália ne’e, Timor-Leste agora tenke hare’e fali ba ita nia fronteiras marítimas ho Indonézia. Timor-Leste ho Indonézia hahú ko’alia tiha ona, importante liu mak, nasaun rua ne’e konkorda tiha ona katak sei hala’o negosiasaun bazeia ba lei internasional.

Hametin ita nia direitu soberania ba ita nia tasi sai hanesan ita nia luta ikus, ba ita nia luta naruk, ba ita nia soberania. Atu nune’e ita bele sai nain ba rikusoin furak sira ne’ebé ita nian duni ne’e, ho dame no ho dignidade.

Hau fiar katak pájina ida ne’e mak fatin ba ita hotu hodi hatene kona-ba ita nia fronteiras marítimas. Kontaktu Gabinete Fronteiras Marítimas liuhusi Facebook ka Twitter se karik iha pergunta ruma.

Wainhira ita servisu hamutuk, hanesan nasaun ida, mak ita bele asegura ita nia direitu soberania ba ita nia rai no tasi.

Kay Rala Xanana Gusmão

Xefe Negosiador

Hare’e Xefe Negosiador nia biografia iha ne’e

AVIZU LEGAL

AVIZU IMPORTANTE

Website ida ne’e Gabinete Fronteiras Marítimas husi Konsellu ba Delimitasaun Definitiva ba Fronteiras Marítimas fornese hodi fasilita ema sira ne’ebé lee website ida ne’e, atu aprende kona ba Timor-Leste nia luta ba fronteirs marítimas permanente. Konsellu ba Delimitasaun Definitiva ba Fronteiras Marítimas no Gabinete Fronteiras Marítimas la simu responsabilidade legal saida deit ba konfiansa ba informasaun saida deit mak iha website ne’e (inklui link ba dokumentu esternu sira). Informasaun iha ne’e hanesan rezumu deit no la bele foti hanesan akonsellamentu legal. Informasaun ho opiniaun sira hato’o iha website ne’e no informasaun hirak ne’ebé ligadu la reprezenta diplomátiku no la limite ka afeta direitu Konsellu ba Delimitasaun Definitiva ba Fronteiras Marítimas, Gabinete Fronteiras Marítimas, ka Governu Timor-Leste.

Se iha no bele, Gabinete Fronteiras Marítimas fornese anexu no link sira iha lian Tetun.